گرچه در اسناد بالادستی دانشگاه گروه روان شناسی، علوم تربیتی، کودکان استثنائی و مشاوره وجود داشته است دوگروه تخست از ابتدای تاسیس دانشکده فعال بوده اند اما گروه مشاوره و کودکان استثنائی به شکل غیر فعال بوده اند. گروه روانشناسی مشاوره و تربیتی در سال 1397 از گروه علوم تربیتی و نیز گروه روان شناسی تفکیک شد. این گروه در ابتدا با ادغام رشته های روان شناسی تربیتی و مشاوره در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی گروه علوم تربیتی و گروه روان شناسی تاسیس شد. از سال 1400 با تاسیس دوره کارشناسی ارشد روان شناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنائی، این گروه در دوره کارشناسی ارشد دارای 3 رشته (روان شناسی تربیتی، مشاوره خانواده و آموزش و پرورش کودکان استثنائی) و در دوره دکتری نیز در 2 رشته ( روان شناسی تربیتی و مشاوره ) دانشجویان در حال تحصیل و فارغ التحصیل دارد. همچنین مراحل اولیه پایه گذاری رشته کارشناسی مشاوره نیز با تصویب آن در دانشکده و دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده است. شایان ذکر است گذراندن دروس پیش نیاز برای رشته های غیر مرتبط ضروری می باشد.
روان شناسی تربیتی
روانشناسی تربیتی به طور کلی با فرایندهای روانی مرتبط با تعلیم و تربیت مانند یادگیری آموزشگاهی سر و کار دارد و نقش آن در موارد زیر دسته بندی می‌شود:
- شناخت و طبقه بندی هدفهای آموزشی (شناختی، عاطفی و روانی حرکتی)، یعنی اینکه یاد گیرندگان چه باید بیاموزند.
- شناخت و کاربرد ویژگی‌های یادگیرندگان (هوش، شخصیت، سبک یادگیری و سبک شناختی) در فرایند تعلیم و تربیت
- . شناخت فرایند یادگیری و اختلالات یادگیری، یعنی شناخت عواملی که افراد را به یادگیری سوِ می‌دهد.
- شناخت فرایند انگیزشی و آسیب های مربوطه، یعنی شناخت عواملی که افراد را به یادگیری سوِ می‌دهد.
- شناخت مکانیزمهای روانی فرایند آموزش، یعنی کشف رابطه بین شیوه و فعالیت‌های آموزشی در رابطه باهدف‌های خاص و اختلافات فردی یادگیرنده
- ارزشیابی فرایندها و فرآورده یادگیری و آموزش، به ویژه، فرایندها و پیشرفت تحصیلی
- ساخت، رواسازی و کاربرد ابزارهای اندازه‌گیری‌های روانی - تربیتی.
قلمروهای کاربردی حوزه روان شناسی تربیتی شامل مشاوره روانی تربیتی (تحصیلی)، مشاوره کودک، روان شناسی مدرسه، کمک به معلمان و دست اندرکاران نظام تعلیم وتربیتی برای بهبود فرایند یادگیری و آموزش است. عمده ترین قلمرو کاربردی روان شناسی تربیتی روانشناسان آموزشی ممکن است در مدارس یا سازمان های دولتی و همچنین در بخش خصوصی کار کنند. آنها ممکن است علاوه بر مطالعه برنامه های آموزشی موجود، برای توسعه روش ها و مواد آموزشی درگیر شوند تا ببینند چه چیزی مفید است و چه مواردی باید بهبود یابد. برخی از روانشناسان آموزشی مستقیماً با مربیان همکاری می کنند تا آنها را در رابطه با روش های موثر آموزشی آشنا کنند، در حالی که دیگران برنامه های درسی و آزمون تدوین می کنند. روان شناسی تربیتی ضمن تعامل با کلیه رشته های روان شناسی و علوم تربیتی، با رشته های روان شناسی مدرسه، مشاوره تحصیلی و شغلی، روان شناسی کودک و نوجوان، علوم شناختی، روان شناسی شناختی، آموزش و پروش شناختی (ذهن، مغز و تربیت) و روان سنجی نسبت با سایر رشته های روان شناسی ارتباط بیشتری دارد. یکی از کارگروه های فعال در سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران، کارگروه تخصصی روان شناسی تربیتی است که به بررسی پرونده ای مربوطه و صدور پروانه تخصصی کمک می کند. در شعبه استانی این سازمان نیز اعضای گروه همواره مشارکت فعالی داشته اند. بخش 15 انجمن روان شناسی تربیتی آمریکا نیز به معرفی اخبار و قلمرو نظری و کاربردی روان شناسی تربیتی پرداخته است و اطلاعات مفیدی در معرفی این رشته در سطح دنیا دارد.
نشریات معتبر و اثرگذار رشته روان شناسی تربیتی در دنیا:
- Journal of Educational psychology
- Contemporary educational psychology
- Educational psychology review
- Educational psychologist
- learning and instruction
- journal of experimental education
- School Psychology
- Psychological Assessment
- Educational and psychological measurement
- Scholarship of Teaching and Learning in Psychology
- Developmental Psychology
پیشگامان و تاثیرگذاران برجسته رشته روان شناسی تربیتی در دنیا:
- لئو اس. ویگوتسکی
- بی. اف. اسکینر
- ژان پیاژه
- لی. جی. کرانباخ
- رابرت میلز گیچ
- بنجامین بلوم
- رابرت سی. برلاینر
- جروم برونر
- آلبرت باندورا
- دیوید آزوبل
- رابرت استرنبرگ
- هووارد گاردنر
- پل آر. پینتریچ
- باری جی. زیمرمن
- مایرن اچ. دمبو
- دیل اچ. شانک
- بوکارتز
- پکران
- دسی
- ریان
- دکتر زهره سرمد
- دکتر علی اکبر سیف
- دکتر حیدر علی هومن
سایت های مفید:
apa.org انجمن روان شناسی آمریکا
https://www.intestcom.org کمیسیون بین المللی آزمون
https://selfdeterminationtheory.org نظریه خودتعیین گری
سازمان نظام روان شناسی ایران https://pcoiran.ir
انجمن روان شناسی تربیتی ایران https://www.iepa.ir
انجمن روان شناسی ایران https://iranpa.org
مشاوره
تغییر و تحولات سریع علمی، تکنولوژی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیش آمدهای غیر منتظره از قبیل جنگ، زلزله، بیماری و تصادفات و پیچیدگی ارتباطات اجتماعی در عصر کنونی، مشکلات گوناگونی در زمینه‌های معیشتی، تحصیلی، شغلی، خانوادگی، تصمیم‌گیری، ارتباطی، عاطفی، روانی، رفتاری و اخلاقی برای بسیاری از افراد در همه جوامع از جمله مردم کشور ما به وجود آورده است و سلامت بهداشت و امنیت جسمانی، روانی و اجتماعی آنان را دچار آسیب کرده است. دانش آموختگان رشته راهنمایی مشاوره می‌توانند برای پیشگیری، حل و رفع این مشکلات، سازگاری و برخورد مؤثر و منطقی با موقعیت‌های گوناگون زندگی، تأمین بهداشت و سلامت جسمانی و روانی و اجتماعی افراد جامعه و ایجاد زندگی توام با آسایش، نشاط، پیشرفت، موفقیت، رشد و کمال، کمک شایان توجهی ارائه کنند. رشته مشاوره داراری قلمروهای کاربردی متعددی در حوزه خانواده، مدرسه، شغلی، توانبخشی است که نقش قابل توجهی در کاهش آسیبهای اجتماعی و توانمندسازی خانواده، دانش آموزان، افرادجویای کار و شاغلان، بیماران جسمی و افراد آسیب دیده اجتماعی می تواند داشته باشد. چند کارگروه های فعال در سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران، کارگروه های تخصصی مشاوره است که به بررسی پرونده ای مربوطه و صدور پروانه تخصصی کمک می کند. کارگروه مشاوره خانواده، مشاوره تحصیلی، مشاوره شغلی فعلا فعال است. در شعبه استانی این سازمان نیز اعضای گروه همواره مشارکت فعالی داشته اند.
نشریات معتبر و اثرگذار رشته مشاوره در دنیا:
- Couple and family psychology: research and practice
- Couple and family psychology
- Integrated Couple and family therapies
- American journal of family therapy
- Journal of marital and family therapy
- Journal of sex and family therapy
- American journal of family process
- Journal of counselling psychology
- Journal of family history
- Journal of marriage and family
پیشگامان و تاثیرگذاران برجسته رشته مشاوره در دنیا:
- کارل راحرز
- ویلیام گلاسر
- جی هی لی
- مینوچین
- ماری بوئن
- جان گاتمن
- سوزان جانسون
- باقر ثنائی
- شکوه نوابی نژاد
- عبدالله شفیع آبادی
- خدابخش احمدی
روان شناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنائی
رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی از سال 1400 در دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در مقطع کارشناسی شروع به پذیرش دانشجو کرد. با توجه به استقبال سازمانهای دولتی و بخش خصوصی از این فارغ التحصیلان و توسعه و پیشرفت روزافزون علمی در زمینه های روانشناسی رشد، هوش، آسیبشناسی روانی کودک، روشهای سنجش و ارزیابی کودکان، روشهای توانبخشی و آموزش ویژه و کاهش سن تشخیص و مداخله در سطح دنیا ضرورت تأسیس گروهی مستقل که علاوه بر تربیت دانشآموختگان در دورة کارشناسی، در دوره‌های تحصیلات تکمیلی نیز اقدام به تربیت نیرو کند احساس می شود. در حال حاضر بسیاری از فارغالتحصیلان این رشته ها به عنوان اعضای هیأت علمی دانشگاههای دولتی و آزاد در سطح کشور مشغول به ارائه خدمات علمی به جامعه هستند. علاوه بر آن فارغالتحصیلان در سازمانهای آموزش و پرورش استثنایی، بهزیستی و مراکز توانبخشی روزانه و شبانهروزی به ارائه خدمات سنجش و ارزیابی در حوزههای مختلف تحولی کودکان، توانبخشی و آموزش ویژه مشغول هستند. با تأسیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی یکی از کمیسیونهای فعّال در این سازمان بوده و با بررسی و اعطای مجوز فعالیت به فارغ التحصیلان ارشد و دکتری این رشته، زمینه فعالیت هرچه بیشتر فارغالتحصیلان فراهم شده است. این فارغالتحصیلان قادر به ارزیابی و تشخیص اختلالات، ناتوانیها و مشکلات کودکان و نوجوانان در حیطههای شناختی، ارتباطی، اجتماعی، هیجانی و حرکتی هستند. آنها ضمن ارزیابی و تشخیص اختلالات و تعیین نیازهای ویژه روانشناختی و آموزشی کودکان و نوجوانان با ارائه خدمات مشاورهای، توانبخشی و آموزشی به خانوادهها و کودکان یاری میرسانند. این گرایش قابلیت تفکیک به گرایشهای(تیزهوش و خلاق، اختلالات یادگیری، اتیسم، کم توان ذهنی ) را دارد و بررسی های اولیه با حضور استادان متخصص در این رشته انجام گرفته است. اعضای گروه همواره ارتباط مؤثری با انجمنهای علمی و نشریات پژوهشی مرتبط داشتهاند که از آن جمله میتوان به "انجمن علمی کودکان استثنایی ایران" و "فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان استثنایی" اشاره کرد.
نشریات معتبر و اثرگذار رشته روان شناسی و آموزش کودکان استثنائی در دنیا:
- Journal of Autism and Developmental Disorders
- Journal of Child Psychology and Psychiatry
- Journal of Learning Disabilities
- Journal of Attention Disorders
- Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics
- Research in Developmental Disabilities
- Exceptional Children 8. Journal of Special Education
- Journal of Learning Disabilities
- Journal of Intellectual Disability Research
پیشگامان و تاثیرگذاران برجسته رشته روان شناسی و آموزش کودکان استثنائی در دنیا:
- Temple Grandin
- Tony Attwood
- Lorna Wing
- Uta Frith
- Simon Baron-Cohen
- Carol Gray
- Stephen Shore
- Michelle Garcia Winner
- Ross W. Greene
- Stanley I. Greenspan
- محمد خزایلی بنیانگذار انجمن نابینایان در ایران
- جبار باغچه بان بنیانگدار آموزش ناشنوایان
چشم انداز گروه:
- چشم‌انداز این گروه «تبدیل شدن به قطب علمی در کشور» است و در این راستا تلاش می‌کند تا با توسعه مرزهای دانش و برخورداری از شهرت علمی، و اثرگذاری اجتماعی، به مرجعیت علمی در این حوزه دست یابد. در راستای دستیابی به این چشم‌انداز، ماموریت‌های اصلی گروه در سه حوزه اصلی شرح زیر تعریف شده است:
- ارائه آموزش باکیفیت و روزآمد جهت تربیت روان شناسان و مشاوران متخصص و کارآزموده برای توانمندسازی روانی و تربیتی آحاد جامعه
- انجام پژوهش‌های بنیادی با هدف توسعه مرزهای دانش و پژوهش‌های کاربردی با هدف حل مسائل مرتبط با توانمندسازی روانی و تربیتی آحاد جامعه و پیشگیری و کاهش آسیبها در سطح ملی و منطقه‌ای
- ارائه خدمات تخصصی به سازمان‌ها و جامعه از طریق انجام مطالعات توسعه‌ای، ارائه مشاوره تخصصی، و برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی مرتبط (مانند دوره‌های فصلی، آموزش‌های ضمن خدمت، دوره‌های آموزش عالی آزاد)
برنامه ترم:
- چارت دروس مقطع ارشد مشاوره
- چارت دروس مقطع دکتری مشاوره
- چارت دروس مقطع ارشد تربیتی
- چارت دروس مقطع دکتری تربیتی
- چارت دروس مقطع ارشد کودکان استثنائی
برنامه درسی:
- برنامه درسی مقطع ارشد مشاوره
- برنامه درسی مقطع دکتری رشته مشاوره
- برنامه درسی مقطع ارشد روان شناسی تربیتی
- برنامه درسی مقطع دکتری روان شناسی تربیتی
- برنامه درسی مقطع ارشد کودکان استثنائی